Η επιστροφή των Βenin Bronzes στη Νιγηρία και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα – Τα «μετέωρα βήματα» των Ελληνικών Κυβερνήσεων

 

Σύμφωνα με σχετικό άρθρο του βρετανικού CNN, το πανεπιστήμιο του Aberdeen δήλωσε ότι θα επιστρέψει ένα μπρούτζινο αγαλματίδιο στην Νιγηρία. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα δημόσια ιδρύματα, το οποίο προχωρά σε μία τέτοια πράξη επιστροφής, δηλώνοντας μάλιστα ότι πρόκειται ενδεχομένως για το γλυπτό ενός κυβερνήτη του Βασιλείου του Μπενίν, το οποίο “έφυγε” από την Νιγηρία με «εξαιρετικά ανήθικο τρόπο», εννοώντας τις λεηλασίες οι οποίες διαπράχθηκαν από την Βρετανία το 1897, τις οποίες ακολούθησαν οι δημοπρασίες σε μουσεία και σε συλλέκτες. 

Στις 9 Ιουνίου, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη έκανε μια σημαντική ανακοίνωση. Είχε αποφασίσει να παραδώσει δύο Benin Bronzes του 16ου αιώνα στις αρχές της Νιγηρίας, που είχαν κλαπεί από τη Νιγηρία.

Βεβαίως είχαν ασκηθεί σχετικές πιέσεις από την Νιγηρία για την επιστροφή και άλλων αντικειμένων τα οποία είχαν κλαπεί από την χώρα. Ταυτόχρονα και η Γερμανία βρίσκεται σε συζητήσεις για την επιστροφή 400 αντικειμένων, το ίδιο και το Πανεπιστήμιο του Cambridge και το Εθνικό Μουσείο της Ιρλανδίας. Η υπουργός Πολιτισμού της Γερμανίας, Monika Grütters, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι τα μουσεία της χώρας θα αρχίσουν να επιστρέφουν έναν «σημαντικό» αριθμό μπρούτζινων Μπενίν από το επόμενο έτος. Αξίζει να σημειωθεί για την δημιουργία του μουσείου που θα φιλοξενήσει τα αντικείμενα που θα επιστραφούν την Εθνική Επιτροπή για τα Μουσεία και τα Μνημεία της Νιγηρίας (NCMM), θα συνδράμουν η Γερμανική και η Βρετανική Κυβέρνηση. 

Μόνιμο αγκάθι στα απολύτως δίκαια αιτήματα των χωρών που λεηλατήθηκαν από την απληστία των “δυτικών” κατακτητών είναι η στάση της Βρετανίας η οποία με νομοθετικά διατάγματα “εσωτερικής κατανάλωσης”, χωρίς δηλαδή να λαμβάνει υπόψη της τη διεθνή νομολογία, θεωρεί πως τα κλεμμένα κειμήλια, ύψιστης πολιτιστικής αξίας και σημαντικό παράγοντα της ιστορίας των τοπικών κοινωνιών, αποτελούν κτήμα της. Με νομοθετήματα που οι ίδιοι συνέταξαν, χωρίς να έχουν καμία δικαιοδοσία νομιμότητας και κατοχής, αποφαίνονται ότι τα κλοπιμαία αποτελούν δική τους πολιτιστική κληρονομιά (G. ROBERTSON, ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΝΗΚΕΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ, σ. 129).  Όπως δήλωσαν, οι διοικούντες την UK’s Royal Collection (Βασιλική Συλλογή του Ηνωμένου Βασιλείου) είναι απρόθυμοι να σχολιάσουν τυχόν σχέδια για να προσφέρουν το Queen's Benin bronze στο Μουσείο Edo της Δυτικής Αφρικής στη Νιγηρία (Will the Queen return her Benin bronze?) και προφανώς δεν το κάνει, αν και γνωρίζει ότι παρανόμως τα κατέχει, γιατί αν προχωρήσει σε κάτι τέτοιο θα πρέπει να συναινέσει και στην επιστροφή των ανεκτίμητης αξίας των γλυπτών του μεγαλύτερου μνημείου στη ιστορία της ανθρωπότητας, των γλυπτών του Παρθενώνα. 

 

Το Ελληνικό κράτος από τη σύσταση του, μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, διεκδικεί την επιστροφή των Μαρμάρων αλλά ως τώρα χωρίς επιτυχία. Η αρχή έγινε το 1833 της γραμματείας (υπουργείου) επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, ενώ το πρώτο αίτημα έγινε από τον Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο μετά από εντολή του Όθωνα. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, μέλη της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) παραδέχτηκαν ότι τα Μάρμαρα θα έπρεπε να επιστραφούν αλλά πάντα υπήρχε αντίλογος με διάφορα προσχήματα (εμφύλιος, Κύπρος, χούντα). Ενδιαφέρουσα είναι η πρόταση που έκανε το 1954 ο λόρδος Χίντσινμπρουκ στη Βουλή των Κοινοτήτων για την ανταλλαγή των Μαρμάρων με την Κύπρο. Η Μελίνα Μερκούρη τη δεκαετία του ‘80 ξεκίνησε διεθνή εκστρατεία και κατάφερε να πείσει την πλειοψηφία των μελών της UNESCO, που πήρε θέση υπέρ της επιστροφής των γλυπτών στην Ελλάδα. Δυστυχώς όμως “έπεσε πάνω” στη Θάτσερ, πρωθυπουργού τότε του ΗΒ, η οποία δεν το συζητούσε καν.  

Ένας από τους λόγους που επικαλούνταν οι “δυτικοί” κατά της επιστροφής τους ήταν ότι η Νιγηρία δεν είχε το κατάλληλο μέρος για να τα εκθέσει. Το ίδιο επιχείρημα, είχαν διατυπώσει και οι Άγγλοι σχετικά με την άρνηση τους να επιστρέψουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα.  Δηλαδή ότι δεν υπήρχε ο κατάλληλος χώρος για την έκθεση των Μαρμάρων, μιας και το μικρό μουσείο στην άκρη της Ακρόπολης  που οι Έλληνες αρχαιολόγοι είχαν τοποθετήσει τα διασωθέντα Μάρμαρα ήταν πράγματι ακατάλληλος.

Τώρα ο κατάλληλος χώρος κατασκευάζεται και κάποια από τα κλεμμένα κειμήλια, η πολιτιστική κληρονομιά των Νιγηριανών, επιστρέφει στον τόπο που δημιουργήθηκε. 

Σε αντίθεση με την χώρα μας η οποία διαθέτει ήδη το εξαιρετικής αρχιτεκτονικής Μουσείο της Ακρόπολης, το οποίο λειτουργεί ήδη από το 2009. Αρά το ως άνω επιχείρημα έχει πλέον ξεθωριάσει.  

Τα ψηφίσματα της UNESCO (1983, 1989, 1991, 1994, 1997, 1999, 2003,  2005, 2007, 2009, 2010, 2011, 2012 και 2014) για την επιστροφή των Μαρμάρων απορρίφθηκαν. Επίσης αγνοήθηκαν από τη Βρετανική κυβέρνηση όλα τα ψηφίσματα, όλες αιτήσεις/δηλώσεις και αποφάσεις έγκριτων παγκόσμιων οργανισμών και ενώσεων αλλά και μεμονωμένων κυβερνήσεων.   

Μετά από απόφαση δικαστηρίου που δικαίωσε τους απογόνους των Αβοριγίνων της Τασμανίας και ανάγκασε τη Γερμανία να επιστρέψει όλα τα λείψανα των προγόνων τους καθώς και στη Ναμίμπια τους σκελετούς των Χερέρο κατά τη γενοκτονία που διέπραξαν το 1905, κάποιοι από την Ελληνική κυβέρνηση προσέφυγαν στο δικηγορικό γραφείο που είχε αναλάβει τις υποθέσεις με σκοπό να του αναθέσουν την υπόθεση των Μαρμάρων. Η ιδέα υποστηρίχτηκε από τη τότε κυβέρνηση (Γ.Α. Παπανδρέου) αλλά και την επόμενη (Α. Σαμαρά). Οι συνεργάτες του γραφείου (G. Robertson, N. Palmer & Am. Alamuddin) μετά από ενδελεχή έρευνα συνέταξαν γνωμοδότηση 600 σελίδων και παράλληλα εξέδωσαν εκλαϊκευμένο φυλλάδιο για την ευρύτερη ενημέρωση του κοινού (Robertson, ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΝΗΚΕΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ, σ. 27). Αλλά ο  υπουργός Πολιτισμού της κυβέρνησης που προέκυψε από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 (Πολιτισμού και Παιδείας και Θρησκευμάτων, κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ 2015) είπε στους συνεργάτες του γραφείου ότι σκοπεύουν να συνεχίσουν ακολουθώντας τη διπλωματική οδό.  Η δήλωση αυτή, όπως ήταν φυσικό, εξέπληξε δυσάρεστα τον Robertson και τους  συνεργάτες του, που δεν είχαν ακόμη ολοκληρώσει την γνωμοδότηση. Από τότε πληροφορίες για την τύχη της γνωμάτευσης δεν έχουμε. Επειδή σίγουρα θα δαπανήθηκε κάποιο μη αμελητέο ποσό (το γραφείο είναι ένα από τα πλέον εξειδικευμένα για αυτές τις υποθέσεις) αλλά και για την ουσιαστική εκμετάλλευση της καλό θα είναι να έχουμε ενημέρωση. 

Η Ελληνική Λύση πρόσφατα έκανε ερώτηση σχετική με το πως το υπουργείο πολιτισμού θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την επιτυχία των Νιγηριανών να τους επιστραφούν σημαντικός αριθμός από τα πολιτιστικά τους κειμήλια αλλά από την απάντηση που πήραμε καταλάβαμε ότι δεν υπάρχει περίπτωση επιτυχούς έκβασης. Όταν οι Βρετανοί έχουν απορρίψει δεκάδες αποφάσεων διεθνών και εθνικών οργανισμών, δεν ξέρουμε τι νόημα έχει να συνεχίσεις να διεκδικείς με τον ίδιο τρόπο. Ακόμα και αν οι δημοσκοπήσεις ακόμη και στην ίδια τη Βρετανία είναι συντριπτικά υπέρ της αποκατάστασης της νομιμότητας και της επιστροφής  των γλυπτών, στάση των Βρετανών αξιωματούχων δεν αφήνει κανένα περιθώριο για τις προθέσεις τους. Εκτός από τη Θάτσερ (που ήδη αναφέραμε) οι δηλώσεις των Κάμερον και Τζόνσον είναι σαφέστατες και πλήρως ενδεικτικές για τις μελλοντικές προθέσεις των Βρετανών. Διακόσια και πλέον χρόνια πανομοιότυπες. Η εξεταστική επιτροπή του 1816 (θυμίζει τις εγχώριες) προφανώς έγινε για τα “μάτια του κόσμου” αφού απόφαση της ήταν προειλημμένη.  Η Επιτροπή ποτέ δεν εξέτασε το υποτιθέμενο φιρμάνι από την Υψηλή Πύλη άλλα ούτε μπήκε στον κόπο να ρωτήσει για το περιεχόμενό του. 

Ο αγώνας για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στη φυσική τους θέση  σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να σταματήσει.

Δεν χρειαζόμαστε κλάψες και δράματα, χρειαζόμαστε απαίτηση εφαρμογής του νόμου. Και πριν απ΄ αυτό, χρειαζόμαστε μια κοινή συνείδηση και μια κοινή επιθυμία σχετικά με τα γλυπτά του Παρθενώνα, μια κοινή επιθυμία σοβαρότητας και μέτρου.  Robertson

 

Γκιμίσης Βασίλης   M.Εd.  Μαθηματικός